تفاوت دیه زن و مرد از نگاه اسلام

بر اساس قانون مجازات اسلامی ایران و مطابق فتاوای بسیاری از فقیهان شیعه و سنی، دیه زن نصف دیه مرد است. این رای در میان فقها مخالفانی نیز دارد. دلیل عمده گروه اول تصریح برخی از روایات بر نصف بودن دیه زن سبت به مرد است. گروه دوم نیز با تمسک به اطلاق آیه قرآن و اطلاق برخی از روایات و نیز با تردید در روایات دال بر تفاوت دیه زن و مرد ، به تساوی دیه زن و مرد فتوا داده اند.

دیه ی مرد در اسلام معادل هزار دینار طلا یا ده هزار درهم نقره یا صد رأس شتر یا دویست رأس گاو یا هزار رأس گوسفند است و میزان دیه ی زن نصف این مقدار است.

در روایتی از امام صادق (علیه السلام) نقل است:دیه ی زن، نصف دیه ی مرد است. 

همین روایت را بیهقی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل نموده است. اتفاق نظر فقهای شیعه و سنّی نیز بر این رأی تعلّق گرفته است.

 

حال آیا می توان به قاطعیت پاسخ گفت که چرا شریعت، دارای چنین حکمی است؟

برای توضیح این مطلب، شایسته است به سه نکته اشاره شود:

احکام الهی و اسلامی که از ناحیه ی پیامبر گرامی اسلام به زبان قرآن و حدیث برای ما آورده شده و توسط ائمه معصومین (علیهم السلام) تبیین شده است، به دلیل مطلق بودن علم خداوند و خیرخواهی او و عصمت پیامبر و ائمه (علیهم السلام) و آگاهی کامل آن ها به دین، عین حقّ و خیر است. بنابراین باید جمیع احکام و معارف فرعی دین را با اتکاء به وحی و عصمت پذیرفت و روشن نشدن حکمت و سرّ آن ها از نقص علم و آگاهی بشرِ غیر مرتبط با وحی و عالم غیب ناشی می شود.

1. حکم یک جنس یا نوع براساس غالب افراد است، اگر چه شامل تک تک افراد نشود، چنان چه وقتی ویژگی جنس مرد ذکر می شود، نظر به طبیعت مرد است هر چند برخی مردان دارای آن ویژگی نباشند.
2. دلیل یک حکم با علت و حکمت آن متفاوت است و ما از همه ی اسرار و حِکَم قوانین الهی باخبر نیستیم.

با توجه به نکات مورد اشاره، از آن جا که از آیات فراوان قرآن به دست می آید، زن و مرد در انسانیّت، منزلت، شخصیت انسانی و معیارهای فضیلت مساوی اند، تردیدی باقی نمی ماند که چنین تفاوت هایی، ناشی از ارزش کم تر زن نیستند، بلکه حکمت دیگری دارند. می توان برای یافتن حکمت و فلسفه ی احکام شرع اندیشه نمود، همچنین در برخی از آیات مربوط به احکام و نیز روایات به نوعی به فلسفه ی احکام اشاره شده است، ولی مهم این است که در مواردی که در آیات و روایات به علت قطعی حکم اشاره نشده، نمی توان بافته ها و یافته های ذهنی خود را به عنوان ملاک و علّت تام تلقی نمود. 

علت تفاوت دیه زن و مرد چیست؟

یک حقوقدان گفت: همان گونه که قرار دادن مسؤولیت‏هاى اقتصادى مانند نفقه، مهریه و دیه عاقله که در اسلام بر دوش مردان قرار داده شده است، طبعاً از دست رفتن مرد خانواده، ضربه اقتصادى به افراد خانواده (زن و فرزندان) وارد می‌شود و شریعت اسلام براى جبران این ضربه و کاهش آن، مسئله دو برابر بودن دیه مردان را مطرح کرده است.

وی با بیان اینکه توانایی جسمی مرد با زن متفاوت بوده گفت: مرد از توانمندى جسمى و روحى ویژه‏اى برخوردار بوده؛ بر خلاف زن که جنبه عاطفه و احساس او غلبه دارد،  در نتیجه وظایف سخت‏ترى بر عهده مردان گذاشته شده است، از قبیل کار و تلاش براى تأمین غذا و پوشاک و مسکن و سائر لوازم زندگى و ایجاد امنیت و نگهدارى خانه و خانواه و دفاع از آنان در برابر تهاجم بیگانگان و حفظ و نگهدارى جامعه و اداره اجتماع و حفظ و ایجاد امنیت اجتماعى، از این رو با فوت آنان ضربه اقتصادى بیشترى به خانواده وارد می‌شود. 
 
این حقوقدان توانایی جسمی زن و مرد را موجب تفاوت در نقش آن دو در امور اقتصادى دانست و گفت: طبق این نظر مسئولیت‌هائی بر عهده آنها گذاشته و تکلیف می‌شوند پس تفاوت‏ها بر اساس تناسب است، نه نقص و کمال. 

همان گونه که قرار دادن مسؤولیت‏هاى اقتصادى مانند نفقه، مهریه و دیه عاقله که در اسلام بر دوش مردان قرار داده شده است، طبعاً از دست رفتن مرد خانواده، ضربه اقتصادى به افراد خانواده (زن و فرزندان) وارد می‌‏شود و شریعت اسلام براى جبران این ضربه و کاهش آن، مسئله دو برابر بودن دیه مردان را مطرح کرده است.