حقوق زندانیان

در واقع حقوق شهروندان زمانی رعایت می‌شود که همه آن‌ها از کلیه حقوق مدنی و سیاسی برخوردار بوده و در برابر حقوقی که دارند، مسئولیت‌هایی را در راستای اداره بهتر جامعه و برقراری نظم بر عهده بگیرند.

در اسلام هم به موضوع حقوق شهروندی به نوعی خاص پرداخته شده و از جمله مسائل مهم حقوق شهروندی در اسلام توجه به کرامت انسان‌ها به عنوان اشرف مخلوقات، ارزش حیات و زندگی افراد، برابری بدون توجه به نژاد، رنگ و پوست، هدفمند کردن خلفت انسان‌ها و بیهوده نبودن زندگی انسان است.

این موضوع آنقدر مهم بود که دولت هم دست به کار شد و منشور حقوق شهروندی را تدوین کرد، منشوری که مبنای آن بنا بر ادعای حجت‌الاسلام روحانی، قانون اساسی و قوانین موضوعه است و می‌تواند مبنای خوبی برای همدلی و همزبانی در کشور باشد. 

در همین راستا و بر اساس آئین نامه داخلی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور به منظور توسعه و ترویج مبانی و موازین حقوق شهروندی در زندان‌ها، بازداشتگاه‌ها و مؤسسه‌های تحت نظر سازمان، رعایت موازین حقوق اسلامی و انسانی، تسهیل روند زندان‌زدایی و بازسازگاری محکومان با جامعه، باید دفتری به نام «دفتر حمایت از حقوق شهروندی زندانیان» زیر نظر سازمان زندان‌ها و با تعداد لازم کارشناس تشکیل می‌شد.

6 آذرماه سال 85، علی اکبر یساقی رئیس وقت سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور «دستورالعمل نحوه تاسیس واحدهای «حمایت از حقوق شهروندی زندانیان» را جهت اجرا ابلاغ کرد.

زندان‌ها، بازداشتگاه‌ها، اردوگاه‌های حرفه‌آموزی و کاردرمانی ، کانون‌های اصلاح و تربیت و سایر مراکز وابسته به سازمان زندان‌ها در این دستورالعمل به اختصار مؤسسه کیفری نامیده می‌شود.

بر اساس این دستورالعمل واحد حمایت در مرکز هر استان تحت نظارت اداره کل زندان‌های استان مربوطه اداره می‌شود که نظارت عالیه بر این واحدها با دفتر حمایت از حقوق شهروندی زندانیان مستقر در ستاد مرکزی سازمان است.

حقوق شهروندی زندانیان چیست؟

مطابق ماده 3 آئین نامه ابلاغی، حقوق شهروندی زندانیان عبارتست از رفتار انسانی و اسلامی با زندانیان و رعایت و حفظ آن دسته از حقوقی که در آئین نامه اجرایی سازمان زندان‌ها به آن اشاره شده است به که به شرح زیر است:

مراقبت‌های بهداشتی و درمانی، تأمین سه وعده غذای روزانه، تأمین مناسب لباس و نیازمندی‌های بهداشتی زندانیان زن، عدم تراشیدن موی سر در حد متعارف و صرفاً برای رعایت بهداشت عمومی، درمان یا معرفی به مراکز درمانی جهت درمان، تأمین هزینه‌های درمانی در مواقعی که فوریت و ضرورت درمان زندانی وجود داشته باشد، تأمین عصا، اعضای مصنوعی، صندلی چرخدار مورد نیاز زندانیان بی بضاعت، در صورت فوت زندانی تحویل جنازه وی به خانواده پس از طی مراحل قانونی، ممنوعیت هر گونه آزار و اذیت جسمی و روحی، ممنوعیت هر گونه تحقیر و استخفاف، حق مکالمه، مکاتبه، ملاقات حضوری با وکلا، بستگان و آشنایان و ملاقات شرعی وفق آئین نامه اجرایی سازمان، حفظ و نگهداری و تحویل لوازم شخصی به هنگام خروج زندانی از مؤسسه کیفری، ارسال لوازم و وسایل شخصی زندانیان برای خانواده‌های آن‌ها در صورت تمایل زندانی، تأمین لوازم آسایشگاه و استفاده از لوزام و اشیاء موضوع مواد 60 و 210 آئین‌نامه اجرایی سازمان، پرداخت مزد ماهیانه زندانیان شاغل طبق آئین نامه اجرایی سازمان، استراحت مناسب زندانیان شاغل، فراگیری سواد، ادامه تحصیلات علمی، دینی، حرفه‌ای، انجام مطالعات دانشگاهی، فنی ، حرفه‌ای و تحقیقات و ...

بر اساس ماده 4 «دستورالعمل نحوه تاسیس واحدهای حمایت از حقوق شهروندی زندانیان»، واحدهای حمایت می‌تواند در هر یک از موسسه‌های کیفری استان مربوط دفتری را جهت پیگیری حقوق شهروندی زندانیان دایر کند.

وظایف واحدهای «حمایت از حقوق شهروندی زندانیان»

در مقابل این حقوق واحدهای حمایت از حقوق شهروندی زندانیان نیز وظایفی را بر عهده دارند.

در ماده 5 این آیین نامه وظایف واحدهای حمایت نیز به طور صریح آمده که عبارتند از:

الف – مطالعه، بررسی و پیگیری نقض حقوق شهروندی در مؤسسه‌های کیفری و اعلام آن به دفتر حقوق شهروندی زندانیان.

ب- مطالعه پرونده‌های قضایی افراد تحت قرار و تذکر گذشت موعدهای قانونی به قاضیان ناظر و مقام‌های قضایی.

ج- تهیه کتابچه‌ای در مورد حقوق و تکالیف قانونی محکومان و متهمان و تفهیم آن به زندانیان جدید الورود.

د- همکاری مستمر و نظام‌مند با هیأت نظارت بر اجرای قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی، ستاد حقوق بشر قوه قضائیه و سایر نهادهای حقوق بشری پس از هماهنگی با رئیس سازمان.

ه- نظارت بر حسن اجرای آئین نامه اجرایی سازمان و سایر امور مرتبط که به موجب این دستور العمل و سایر قوانین و مقررات به دفتر حمایت از حقوق شهروندی زندانیان محول می‌شود.

و- اتخاذ تدابیر لازم جهت توسعه حقوق شهروندی زندانیان.

بر اساس ماده 6 «دستورالعمل نحوه تاسیس واحدهای حمایت از حقوق شهروندی زندانیان»، واحدهای حمایت از حقوق شهروندی مکلف است صندوق شکایات را در هر یک از مؤسسه‌های کیفری راه اندازی نموده تا زندانیان بتوانند گزارشات و شکوائیه‌های خود را از آن طریق ارسال کنند.

در تبصره این ماده آمده است که رؤسای موسسه‌های کیفری مکلفند بلافاصله نامه‌های واصله زندانیان را به واحدهای حمایت استان مربوط ارسال و رسید آن را مشتمل بر شماره و تاریخ ثبت و مقصد نامه به ارسال کننده نامه تحویل دهند.

همچنین بر اساس ماده 8، ریاست واحد موظف است در پایان هر ماه گزارشی از وضعیت حقوق شهروندی زندانیان در مؤسسه‌های کیفری مربوطه را به مسئول دفتر حقوق شهروندی مستقر در سازمان ارسال کنند.

در ماده 10تأکید شده است که چنانچه حقوق شهروندی زندانیان نقض شود واحدهای حمایت در مسسه مکلفند ضمن برخورد قانونی با متخلف، اقدام لازم جهت ایفاء حقوق زندانی معمول و نتیجه را به دفتر حقوق شهروندی زندانیان گزارش کنند.

در حال حاضر علاوه بر اداره کل امور حقوقی و دفاع از حقوق شهروندی در سازمان زندان‌ها،‌ در همه ادار‌ه‌های کل زندان استان‌ها واحد «حمایت از حقوق شهروندی زندانیان» فعال است.