همه چیز درباره نفقه اقارب

نفقه در معنای کلی، به مفهوم تأمین هزینه‌های زندگی زوجه است که شامل خانه، اثاثیه منزل، غذا، لباس، دارو و درمان بوده و از زمان عقد دایم، پرداخت آن بر عهده زوج است.

در قانون حمایت خانواده، نحوه اجرای حکم دادگاه در زمینه درخواست نفقه زوجه و سایر اشخاص واجب‌النفقه و وصول نفقه سخن به میان آمده که ماده 47 این قانون، مقرر می‌دارد: «دادگاه در صورت درخواست زن و سایر اشخاص واجب‌النفقه، میزان و ترتیب پرداخت نفقه آن را تعیین می کند.»

نفقه اقارب، نفقه‌ای است که به گروه خاصی از نزدیکان فرد تعلق می‌گیرد؛ به شرط اینکه، برای تأمین معیشت خود، تمکن مالی نداشته باشند. به بیان دیگر، چگونگی استحقاق افراد بر این نوع از نفقه و الزام فرد نفقه‌دهنده به آن، تفاوت‌هایی با نفقه زوجه دارد که مورد بررسی قرار می‌گیرد.

نفقه به دو بخش تقسیم شده است: 

نفقه زوجه – نفقه اقارب

نفقه‌ اقارب چیست؟

نفقه‌ای است که به گروه خاصی از نزدیکان فرد به شرط اینکه، تمکن مالی برای تأمین معیشت خود را نداشته باشند تعلق می‌گیرد.

نفقه اقارب از دیون شخص محسوب نمی‌شود.

نفقه اقارب ناظر به آینده است؛ مطابق ماده 1206 قانون مدنی، «اقارب فقط نسبت به آتیه می‌توانند مطالبه نفقه کنند» نفقه اقارب برخلاف نفقه زوجه، نسبت به گذشته قرار نمی‌گیرد و شخصی که مستحق نفقه است، فقط می‌تواند برای آینده نفقه بخواهد و با توجه به لزوم امر، برای استیفای نفقه به دادگاه مراجعه کند، بنابراین می‌توان خاطرنشان کرد که اصولاً نفقه اقارب از دیون شخص محسوب نمی‌شود؛ چه برسد که آن را در زمره دیون ممتاز محسوب کنیم.

اگر شخصی دچار کمبود دارایی و درآمد باشد و دادن نفقه به اقارب، او را دچار تنگی و سختی معیشت کند، مکلف به انفاق نخواهد بود. در واقع فرد در صورتی مکلف است که چیزی زائد بر مخارج خود و زوجه‌اش داشته باشد و به این منظور باید طبق قانون وجود و وضع زندگانی شخص منفق در جامعه در نظر گرفته شود.

تداخل نفقه‌ اقارب و زوجیت:

اگر زوجه در کنار چند تن از اقارب واجب النفقه قرار بگیرد، پرداخت نفقه‌ زوجه بر اقارب مقدم خواهد بود و اگر مرد با پرداخت نفقه‌ زوجه دیگر تمکن پرداخت نفقه‌ اقارب را نداشته باشد، این امر از او ساقط می‌شود.

شرایط پرداخت نفقه اقارب:

باید بین اقارب (بستگان) رابطه نسبی باشد لذا شامل خویشاوندان رضاعی و نسبی نمی شود.

بستگان نسبی باید در خط عمودی باشند مثل پدر، مادر، فرزند و نوه بنابراین بستگان نسبی در خط افقی مثل خواهر، برادر، عمو، عمه، مشمول الزام به پرداخت نفقه آنها نمی شود.

کسی که ملزم به پرداخت نفقه می شود باید استطاعت مالی داشته باشد.

ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی : «کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد یعنی بتواند نفقه بدهد، بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد. برای تشخیص تمکن باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود».

کسی از اقارب که مستحق نفقه است که نیازمند مالی باشد و به تعبیر قانون ندار نباشد.

خصوصیات نفقه اقارب:

1- نفقه اقارب ناظر بر آینده است؛ اقارب فقط نسبت به آینده می‌توانند مطالبه نفقه نمایند زیرا نفقه اقارب برای رفع احتیاج است و هرگاه احتیاج به نحوی رفع شده باشد دیگر تکلیفی برای منفق نخواهد بود.

2- کسی مستحق نفقه است که فقیر باشد؛ کسی که مستحق نفقه است اولاً ندار باشد ثانیاً نتواند بوسیله اشتغال به شغلی، وسایل معیشت خود را فراهم کند.

3- کسی ملزم به انفاق است که متمکن باشد؛ مطابق ماده 1198 ق.م کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد یعنی بتواند نفقه بدهد بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد.

برای تشخیص تمکن باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود.

4- نفقه اقارب یک تکلیف متقابل است؛ خویشانی که ملزم به انفاق یکدیگر هستند در صورت فقر یکی و تمکن دیگری، این تکلیف را متقابلاً دارا هستند.