حضانت فرزند دختر به عهده چه کسی است؟

اهمیت مسئله ی نگهداری و تربیت اطفال بر هیچکس پوشیده نیست و این امر مورد عنایت خاص همه ی قانون گذاران و مصلحان اجتماعی است؛ چرا که خوشبختی و پیشرفت جامعه در گرو نگهداری درست و آموزش و پرورش صحیح کودکان است. لذا در این نوشته نیز سعی بر آن است تا بررسی دقیق قوانین در این حوزه کاربردی ترین نکات درباره ی حضانت بیان شود.

تعریف، مفهوم و ماهیت حضانت

حضانت عبارت است از نگه داشتن طفل، مواظبت و مراقبت او و تنظیم روابط او با سایر اشخاص که حق ملاقات با خویشان نیز در همین مقوله می‌گنجد. بنابراین، حضانت بیشتر ناظر به حمایت جسمی از کودک است؛ هرچند که حمایت روحی و اخلاقی هم مدنظر می‌باشد.

ماده ی ۱۱۷۳ قانون مدنی نیز به جنبه ی معنوی و اخلاقی حضانت اشاره می کند. زیرا این ماده مقرر می کند که هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، دادگاه می تواند هر تصمیمی را که درباره ی تربیت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.

خارج کردن طفل از کشور

تکلیف مقرر در تبصره ی یک ماده ی ۱۴ قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۵۳ بیان می دارد که:

«پدر یا مادر یا کسانی که حضانت طفل به آنها واگذار شده نمی‌توانند طفل را به شهرستانی غیر از محل اقامت مقرر در بین طرفین و یا غیر‌ از محل اقامت قبل از وقوع طلاق و یا به خارج از کشور بدون رضایت والدین به فرستند مگر در صورت ضرورت با کسب اجازه از دادگاه».

بنابراین، برای انتقال طفل تحت حضانت به شهر دیگر یا به خارج از کشور رضایت والدین لازم است. اما هرگاه بین والدین در این زمینه اختلاف رخ دهد، تشخیص امر با دادگاه است.

چه کسانی عهده دار حضانت دختر هستند؟

حضانت در درجه ی اول حق و تکلیف طبیعی و قانونی پدر و مادر است که طفل را به دنیا آورده اند. این تکلیف تا زمانی که طفل به سن بلوغ نرسیده است، باقیست. اما باید دانست که اولویت با کدام است.

طبق ماده ی ۱۱۶۹ (اصلاحی سال ۱۳۸۲ مجمع تشخیص مصلحت نظام):

«برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.
تبصره – بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می باشد.»

بنابراین حضانت طفل (اعم از دختر یا پسر) تا سن هفت سالگی بدون در نظر گرفتن جنسیت وی با مادر است.

تذکر: در صورت فوت پدر و مادر طفل، حضانت وی با جد پدری و صورت فوت او، حضانت با وصی منصوب از طرف پدر یا جد پدری است.

تذکر: تقدم مادر بر پدر درباره ی حضانت تا ۷ سالگی برای زمانی است که مادر طفل مسلمان، خود مسلمان باشد؛ وگرنه پس از طلاق حضانت با پدر خواهد بود حتی برای ۷ سال اول.

سلب حضانت از دارنده ی حق اولویت

در قانون مدنی بر اساس فقه امامیه و با توجه به مصلحت طفل، امکان سلب حضانت از کسی که اصولا باید دارای اولویت باشد، وجود دارد.

بر اساس ماده ی ۱۱۷۳ قانون مدنی (اصلاحی سال ۱۳۷۶):

«هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضائی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.

موارد ذیل از مصادیق عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین است:

 اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار

 اشتهار به فساد اخلاق و فحشاء

 ابتلا به بیماریهای روانی با تشخیص پزشکی قانونی

 سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشاء، تکدی گری و قاچاق

 تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف.»

اثر جنون پدر یا مادر در حضانت طفل

در صورت حدوث جنون حضانت از دارنده ی آن سلب می گردد. ماده ی ۱۱۷۰ قانون مدنی در این باره بیان می دارد:

«اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با او است مبتلا به جنون شود یا با دیگری شوهر کند حق حضانت با پدر خواهد بود.»

البته در ماده از جنون پدر سخنی به میان نیامده که باید به پای مسامحه ی قانونگذار گذاشت چرا که جنون مادر خصوصیتی ندارد.

قانون مدنی حضانت فرزندان

ممکن است یکی از والدین بخواهد حضانت را از والد دیگر به طور کلی اسقاط کند و حتی مانع ملاقات او با کودک شود.
اما این کار با توجه به منع قانونی امکان ندارد چرا که همانطور که گفته شد:
بر اساس ماده 1168 قانون مدنی حضانت و نگهداری اطفال برای ابوین هم حق است و هم تکلیف، و این موضوع قابل مصالحه نیست.زیرا قانونگذار در این خصوص، دستوری را صادر کرده است که حتی اراده و توافق افراد هم نمیتواند آن را از بین ببرد یا تغییر بدهد.

ماده 1172 قانون مدنی مقرر می‌د‌ارد:
«هیچ یک از ابوین حق ندارد در مدتی که حضانت طفل به عهده آنها است از نگهداری او امتناع کند…»
بنابراین اسقاط تکلیف مجاز نیست.

قانون جدید حضانت فرزند دختر

همانطور که گفتیم، براساس قانون جدید حضانت دختر، اگر بعد از 7 سالگی کودک برای حضانت فرزند بین مادر و پدر اختلاف وجود داشته باشد، تشخیص والد برای نگهداری از کودک، به عهده دادگاه خواهد بود.

دادگاه بر اساس مصلحت طفل، سرپرست را مشخص می کند؛ حتی ممکن است پدر هیچ عیب و نقصی نداشته باشد اما دادگاه تشخیص دهد مصلحت فرزند در این است که کنار مادر باشد.

بعد از دوران بلوغ، فرزند می تواند خودش انتخاب کند در کنار کدام والد زندگی کند اما در هر صورت تامین مخارج فرزند با پدر است.

شخصی که حضانت را بر عهده می گیرد چه شرایط کلی ای باید داشته باشد؟

بلوغ

عقل

توانایی عملی

شایستگی اخلاقی

عدم تجدید فراش (فقط در رابطه با مادر)

اسلام (اگر طفل مسلمان باشد)

آزاد بودن و برده نبود