وقت نظارت در دادگاه چیست؟
در روند رسیدگی به هر پرونده ای در دادگاه می بایست یک سری تشریفاتی برای رسیدگی به موضوع از جانب قاضی و مدیر دفتر رعایت گردد که یکی از آنها اوقات دادرسی است.
تشریفات و اوقات دادرسی
پس از آنکه دادخواستی از سوی خواهان یک دعوا به ثبت رسید موضوع بر حسب صلاحیت، توسط رئیس دادگستری به یکی از شعب آن مجتمع قضایی ارسال می شود.
هر شعبه بغیر از قاضی دارای کارمند یا کارمندان دیگری است که یکی از آنها مدیر دفتر می باشد. مدیر دفتر جهت رسیدگی به امور و تشریفات اداری به قاضی کمک می کند که مهمترین آن بررسی اولیه دادخواست تقدیمی خواهان می باشد.
مدیر دفتر دادگاه پس از بررسی دادخواست و محتویات آن چنانچه آن را کامل نداند و تشخیص دهد که دارای نقص یا نواقصی است با قید نقص آن را به خواهان دعوا اعاده (برمی گرداند) می کند و به او ده روز مهلت می دهد تا نواقص را برطرف کند و درصورت انقضا مدت و عدم رفع نقص در مهلت تعیین شده مدیر دفتر با صدور قرار رد دادخواست را بایگانی می کند.
اگر هم دادخواست از نظر مدیر دفتر کامل باشد آن را به نظر قاضی می رساند، اگر قاضی آن را ناقص تشخیص دهد همانند مورد قبل عمل می شود(مهلت ده روزه جهت رفع نقص) و اگر کامل باشد به مدیر دفتر دستور می دهد که وقت رسیدگی تعیین کند.
تعیین اوقات رسیدگی بنابر نوع و شرایط دعوا دارای حالات و انواع مختلفی است که قاضی رسیدگی کننده به دعوا با در نظر گرفتن آن دستور به تعیین آن می نماید.
جلسه دادرسی
به طور کلی جلسه دادرسی را می توان به ۳ دسته تقسیم کرد که در این جا فقط به ذکر آنها اکتفا می کنیم: جلسه دادرسی عادی یا معمولی که همان جلسه دادرسی در وقت مقرر است، جلسه رسیدگی خارج از نوبت و جلسه ی دادرسی فوق العاده.جلسه در لغت به معنی نوعی نشست، مجمع و اجتماع جمعی از مردم برای انجام امری یا شنیدن نطقی با داشتن یک رییس است.
دادرسی هم در لغت به معنی محاکمه، قضا و رسیدگی به دادخواهی و اجرای قانون و عدالت می باشد. بنابراین جلسه دادرسی در لغت به معنی مجمع و اجتماع جمعی از مردم برای رسیدگی به دادخواهی و محاکمه و اجرای قانون و عدالت می باشد.
انواع اوقات دادرسی
همانطور که گفتیم قاضی با توجه به شرایط حاکم بر پرونده اقدام به اتخاذ تصمیم در خصوص تعیین وقت دادرسی می نماید که این اوقات به شرح زیر است:
وقت عادی: بسیاری از پرونده های موجود و طرح شده در دادگستری پس از بررسی آن، مشمول وقت عادی می شوند. وقت عادی همانطور که از نام آن پیداست، در شرایط عادی و بدون فوریت و ضرورت در نوبت رسیدگی قرار می گیرد.
وقت خارج از نوبت: در مواردی بنا به حکم قانون و تجویز قانون گذار به دلیل اهمیت موضوع و به جهت تسریع رسیدگی و روشن شدن موضوع وقت رسیدگی خارج از نوبت یعنی خارج از وقت عادی و به نوبت تعیین می شود.
در قوانین ما چند مورد به وقت خارج از مدت اشاره شده که به مواردی از آن اشاره می کنیم:
ماده ۱۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی: رسیدگی به دعاوی موضوع این فصل(دعاوی تصرف عدوانی، ممانعت و مزاحمت از حق) تابع تشریفات آیین دادرسی نبوده و خارج از نوبت به عمل می آید.
ماده ۵ قانون تصفیه امور ورشکستگی: مرجع شکایت از اقدامات اداره تصفیه دادگاهی است که حکم توقف را صادر کرده است شکایت به هیچ وجه جریان کار را توقیف نمی‌کند، مگر در موارد مهم که عمل مورد شکایت جبران‌ناپذیر و ادله شاکی قوی باشد دادگاه می‌تواند دستور جلوگیری بدهد در این صورت دادگاه مکلف است معجلاً و خارج از نوبت و در جلسه اداری به شکایت رسیدگی کرده تصمیم خود را اعلام دارد و در سایر موارد دادگاه در صورت موجه تشخیص دادن شکایت دستور لازم به اداره تصفیه می‌دهد و به اقتضای مورد ممکن است عمل اداره تصفیه را باطل نماید.
ماده ۴۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری: هرگاه تجدید نظر خواه یا فرجام خواه، مدعی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی دعوای ضرر و زیان ناشی از جرم شود، دادگاه صادر کننده رای نخستین به این ادعاء خارج از نوبت رسیدگی می کند.
وقت فوق العاده: درموارد خاص و استثنائی که البته در قانون نیز کمتر آن اشاره است، قاضی دادگاه دستور به تعیین وقت فوق العاده می نماید، اموری که اولا فوریت دارد و ثانیا اصولا حضور طرفین دعوا در آن لازم نیست.
مطابق با قوانین موجود،در موارد زیر وقت فوق العاده تعیین می شود؛
ماده ۱۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که قرار تامین اجرا گردد و خواهان به موجب رای قطعی محکوم به بطلان دعوا شود و یا حقی برای او به اثبات نرسد، خوانده حق دارد ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ حکم قطعی، خسارتی را که از قرار تامین به او وارد شده است با تسلیم دلایل به دادگاه صادرکننده قرار، مطالبه کند. مطالبه خسارت در این مورد بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی و پرداخت هزینه دادرسی صورت می گیرد.
مفاد تقاضا به طرف ابلاغ می شود تا چنانچه دفاعی داشته باشد ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ با دلایل آن را عنوان نماید. دادگاه در وقت فوق العاده به دلایل طرفین رسیدگی و رای مقتضی صادر می نماید. این رای قطعی است. در صورتی که خوانده در مهلت مقرر مطالبه خسارت ننماید وجهی که بابت خسارت احتمالی سپرده شده به درخواست خواهان به او مسترد می شود
ماده ۲۴۵ قانون آئین دادرسی کیفری: دادگاه مکلف است در خصوص رسیدگی به اختلافات میان بازپرس و دادستان در خصوص قرار بازداشت موقت، در وقت فوق العاده به اعتراض متهم رسیدگی نماید
وقت نظارت(احتیاطی): اصولا پس از تشکیل جلسه دادرسی و در صورت لزوم و تشخیص قاضی به تجدید جلسه اقدام به دستور تعیین وقت عادی نموده و پرونده تا جلسه بعدی رسیدگی مسکوت مانده و دیگر اقدامی درباره آن صورت نمی گرد که با توجه به رویه فعلی این مدت زمان کوتاه نخواهد بود.
حال در مواردی از قبیل، صدور قرار های کارشناسی، تحقیق و معاینه محل، مطالبه اسناد، استعلام از نهاد و ارگان های مختلف و … به جهت اینکه پس از وصول پاسخ و کسب نتیجه در موارد گفته شده، قاضی تصمیم گیری نماید و پرونده از جریان خارج نشود و به نوعی تذکر و یادآوری برای قاضی باشد تا مطلع شود که آیا دستورات و اقدامات گفته شده انجام شده است یا خیر وقت نظارت تعیین خواهد شد.
لازم به ذکر است این وقت نیز نیازی به حضور طرفین ندارد و صرفا جهت نظارت و تحت نظر بودن آن برای قاضی صادر می شود.
نتیجه گیری مبحث
در پایان و با توجه به موارد گفته شده، پس از ثبت دادخواست و رسیدگی به هر دعوایی در دادگاه نیازمند این موضوع است که وقت رسیدگی تعیین شود تا با حضور طرفین به آن رسیدگی و سپس رای صادر شود.
وقت رسیدگی با توجه به وضعیت و شرایط هر موضوع تعیین می شود. در حالت معمولی و بدون فوریت، وقت عادی، در صورت وجود فوریت و دلیل قانونی وقت خارج از نوبت، در موارد خاص وقت فوق العاده، و در مواردی که پرونده احتیاج به نظارت و بررسی قاضی دارد وقت نظارت صادر می شود
