همه چیر درباره احکام خیارات

خیارات در قانون یعنی چه و انواع احکام خیارات در فقه و حقوق موضوعه چیست؟ در ابتدا خیار و اختیار را تعریف کرده و در ادامه به اقسام خیارات مثل خیار غبن ، خیار عیب ،خیار تدلیس ، خیار رویت ، خیار تبعض صفقه ،خیار تخلف از شرط ، خیار تفلیس ، خیار تعذر از تسلیم ، خیار تأخیر ثمن و … میپردازیم و در نهایت شرایط اسقاط کافه خیارات و مسقطات خیارات را توضیح میدهیم.

تعریف خیارات:

در بحث انواع احکام خیارات خیار یا خیار فسخ اصطلاحی در فقه و حقوق به معنای حق برهم زدن یک جانبه قرارداد است. خیار اسم مصدری به معنی اختیار و به مفهوم اختیاری است که شخص در فسخ معامله دارد. در قانون مدنی ایران به پیروی از کتب فقهی یک نظریه عمومی برای خیارات ایجاد شده که در قوانین دیگر کشورها مانند ندارد.

با توجه به انواع احکام خیارات و بررسی مبانی آنها احراز می گردد که دارای مبانی واحد و مشترکی نیستند لذا گاهی اختیار فسخ عقد الزم ناشی از اراده کارگزار و ایجاد کننده عقد است و گاهی قانونگذار اقدام به ایجاد حق برای طرفین عقد برای حفظ حقوق آنها در شرایط خاص نموده است لذا باید مبنای هر خیار را به طور جداگانه مورد بررسی قرار داده اما با این حال با اسقرا در مبانی خیارات دو نتیجه مهم زیر به دست می آید:

۱- مبانی اصلی خیارات بر بایه ی غلبه یکی از دو اصل حکومت اراده و الضرر است.

۲- خیار فسخ در همه حال چهره حمایتی و خصوصی دارد.

اختیار فسخ قرارداد بدون شک در جایگاه حقوق افراد قرار گرفته و امتیازی است برای صاحب آن که می تواند آن را اعمال یا از آن صرف نظر نماید. بدون شک نیز اعمال خیار نیز جزو تکالیف قانونی نبوده و در ارتباط با نظم عمومی نیست به عبارتی خیارات درقانون مدنی چهره ای تکمیلی دارد. و احکام آن با تراضی طرفین قابل تغییر می باشد.

انواع احکام خیارات با توجه به زمان اعمال آن 

با توجه به زمان اعمال خیارات میتوان انواع احکام خیارات را به دو دسته زیر تقسیم کرد :

۱ – خیارات فوری 
۲ – خیارات مدت دار

خیارهای فوری:

قانونگذار در مورد اجرای برخی از انواع احکام خیارات قائل به زمان شده و محدودیت از نظر زمان برای آن قائل شده است که البته مقصود از واژه فوری مفهوم فوریت عرفی آن می باشد. یعنی نخستین فرصت ممکن و در زمانی که انسان متعارف در آن شرایط کاری را بی درنگ انجام دهد.

انواع احکام خیارات فوری عبارتند از:

۱- خیار غبن ۲- خیار عیب ۳- خیار تدلیس ۴- خیار رویت 

تخلف از وصف بعد از رویت خیاراتی که برای اعمال آن مدت تعیین نشده :

۱- خیار تبعض صفقه ۲- خیار تخلف از شرط ۳- خیار تفلیس ۴- خیار تعذر از تسلیم ۵- خیار تأخیر ثمن .

مثال : در دادگاه در هر مورد خاص با در نظر گرفتن اوضاع و احوال قضیه موجود و شرایطی که صاحب خیار در آن قرار گرفته بی درنگ و فوری بودن قضیه را روشن می کند. آغاز این فوریت عرفی از لحظه ای است که زیان دیده از شرایط خود آگاه می گردد و در می یابد که مورد فریب قرار گرفته. زیرا که درنگ بیجا در چنین شرایطی، اماره ای است بر اسقاط ضمنی حق ولی این امر نیز خود باید درنگی آگاهانه باشد و قانونگذار این امر را صریحا مورد تأیید قرار داده است.

خیارات مدت دار:

در مقابل خیارات فوری خیاراتی وجود دارند که اعمال آن محدود به زمان معینی بوده و پس از اتمام آن زمانها و عدم اجرای خیار، خیار ساقط می گردد. آنچه محل تأمل می باشد ناظر به این مورد است که این زمانها موانع خارجی و قوه قاهره را در نظر نمی گیرد و در صورت پیش آمدن مانع مهلت کماکان به قوت خود باقی است و در نتیجه خیار ساقط نمی شود و عبارتند از:

۱– خیار مجلس
۲- خیار حیوان
۳- خیار شرط

احکام خیارات به طور کلی

ماده۴۴۵ قانون مدنی-هریک از خیارات بعداز فوت منتقل به وارث می شود

ماده۴۴۶ قانون مدنی-خیارشرط ممکن است به قید مباشرت و اختصاص به شخص مشروط له قرارداده شود؛در این صورت منتقل به وارث نخواهدشد

ماده۴۴۷ قانون مدنی-هرگاه شرط خیار برای شخی غیراز متعاملین شده باشدمنتقل به ورثه نخواهدشد

ماده۴۴۸ قانون مدنی-سقوط تمام یا بعضی از خیارات را می توان درضمن عقد شرط نمود

ماده۴۴۹ قانون مدنی-فسخ به هرلفظ یافعلی که دلالت برآن نمایدحاصل می شود

ماده۴۵۰ قانون مدنی-تصرفاتی که نوعاًکاشف از رضای معامله باشد امضای فعلی است مثل آنکه مشتری که خیار داردباعلم به خیارمبیع را بفروشدیا رهن بگذارد

ماده۴۵۱ قانون مدنی-تصرفاتی که نوعاًکاشف از به هم زدن معامله باشد فسخ فعلی است

ماده۴۵۲ قانون مدنی-اگرمتعاملین هردوخیارداشته باشندویکی از آنها امضا کندودیگری فسخ نمایدمعامله منفسخ میشود

ماده۴۵۳ قانون مدنی-درخیارمجلس وحیوان وشرط،اگرمبیع بعدازتسلیم ودرزمان خیاربایع یا متعاملین تلف یا ناقص شود بر عهده ی مشتری است و اگر خیار مختص مشتری باشد تلف یا نقص به عهده ی بایع است.

ماده۴۵۴قانون مدنی-هرگاه مشتری مبیع را اجاره داده باشدوبیع فسخ شود اجاره باطل نمی شودمگر اینکه عدم تصرفات ناقله درعین ومنفعت برمشتری صریحاًیاضمناً شرط شده که دراین صورت اجاره باطل است

ماده۴۵۵قانون مدنی-اگرپس ازعقدبیع مشتری تمام یاقسمتی ازمبیع رامتعلق حق غیر قراردهد،مثل اینکه نزد کسی رهن گذارد فسخ معامله موجب زوال حق شخص مزبورنخواهدشد،مگراینکه شرط خلاف شده باشد

خیارات به طور کلی

ماده۴۵۶قانون مدنی-تمام انواع خیار درجمیع معاملات لازمه ممکن است موجود باشد،مگرخیار مجلس وحیوان وتاخیرثمن که مخصوص بیع است

ماده۴۵۷قانون مدنی-هربیع لازم است مگراینکه یکی از خیارات در آن ثابت شود