مجازات شبیه سازی امضا
امضا علامتی است که اشخاص معمولاً برای منتسب کردن یک سند یا نوشته به خود در ذیل آن درج می‌کنند.
مثلاً فروشنده خانه ذیل قرارداد فروش و رییس دانشگاه ذیل مدرک تحصیلی را امضا می‌کنند و با امضای خود به آن سند اعتبار می‌دهند. مهر نیز عبارت است از قطعه‌‌ای فلزی یا چوبی یا لاستیکی و… که روی آن اسم یا علامتی حکاکی شده و به‌جای امضا یا همراه با امضا به‌کار می‌رود.
هر تقلید از امضای دیگری جعل نیست. شبیه‌سازی امضا در صورتی جعل محسوب می‌شود که در ذیل یک نوشته بوده و نشان‌دهنده انتساب مندرجات آن سند به صاحب امضا باشد.
جعل امضا جرم مستقلی نیست و به‌صورت جعل سند و نوشته ظاهر می‌شود.
اما اهمیت مهر از نظر قانونگذار به حدی است که نه‌تنها استفاده از مهر دیگری بدون اذن او، بلکه صرف ساختن مهر را نیز جرم دانسته است، حتی اگر از آن مهر هیچ‌گاه استفاده نشود.
حال اگر کسی مهر جعلی بسازد و سپس خود او یا شخص دیگری از آن مهر مجعول استفاده کند، دو عمل مجرمانه یعنی جعل و نیز استفاده از مهر جعلی واقع شده است.
در جرم آیا صرف انتساب کافی است یا شبیه‌سازی شرط است؟
نظر اکثریت
با توجه به ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی که جعل و تزویر را تعریف کرده است: «ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی…» مشخص می‌شود که شبیه‌سازی شرط تحقق بزه جعل است زیرا عدم شباهت عنوان ساختن آن شیء صادق نیست و رأی هیئت عمومی دیوان‌عالی کشور مورخه ۱۶/۱/۱۳۱۶ مؤید این مطلب است. در این رأی آمده است: «جعل و تزویر در صورتی محقق می‌شود که در نوشته یا سند شبیه‌سازی رعایت شده و مشابهتی موجود باشد به طوری که ممکن است برای اشخاص که سواد خواندن را دارند در بادی نظر اسباب اشتباه شود و نوشته عادی که شبیه‌سازی در آن رعایت نشده عنوان ساختن نوشته یا سند برای آن صادق نیست و مشتبه شدن بر اشخاصی که سواد خواندن اوراق و تمیز دادن نوشته شبیه و غیر شبیه را دارند مناط صدق جعل نخواهد بود.»
نظر اقلیت
شبیه‌سازی به طور کلی از ارکان جعل نیست آنچه مهم است، امکان به اشتباه انداختن است و در این مورد گاهی شبیه‌سازی لازم است و گاهی لازم نیست در مواردی که در جعل، امکان اشتباه انداختن بدون شبیه‌سازی وجود دارد، بزه جعل محقق خواهد بود و این در مواردی است که مثل جعل اسکناس یا جعل نشان دولتی و امثال آن از چیزهای معروف نباشد، مثلاً اگر شخص، چکی را پیدا کند و در ذیل آن امضا بکند گرچه این امضا شباهتی به امضای صاحب حساب نداشته باشد، باز جعل است، چون امضای حساب شناخته شده نیست؛ اما اگر شخص، امضای رئیس اداره‌ای را جهت ارائه به قسمت کارگزینی جعل کند و شباهت نداشته باشد، جعل نیست زیرا به راحتی قابل تشخیص است.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۳) جزایی
شبیه‌سازی، شرط تحقق بزه جعل است، درصورتی‌که جعل غیر از شبیه‌سازی باشد از مصادیق کلاهبرداری است مانند مثالی که نظر اقلیت در مورد چک مطرح کرده است با اینکه پیدا کننده چک با امضا خود قصد دریافت وجه چک را داشته مع‌الوصف شروع به کلاهبرداری کرده نه جعل چک. درنتیجه نظر اکثریت مورد تأیید است.
نحوه‌ی تشخیص امضای مجعول
با توجه به اینکه هر شخصی دست‌خط مخصوص خود را دارد و عادات تحریری و نحوه‌ی قلم به‌دست گرفتن اشخاص مثل هم نیست، چنانچه شخصی بخواهد امضای دیگری را شبیه‌سازی کند، کارشناسان خبره دادگستری می‌توانند امضایی را که اصالت آن محل تردید است، با امضائاتی که اصالت آن‌ها مسلّم است، از نظر فنّی مقایسه نموده و با تمرکز و دقت ذرّه‌بینی روی محلّ لغزندان قلم بر کاغذ، پرتاب‌ها و انحناهای غریزی، میزان فشار قلم بر کاغذ و… تشخیص دهند که آیا امضای مورد ادعای جعل، واقعا توسط کسی که امضا منسوب به اوست، تحریر شده یا توسط شخص دیگر…. اینست که تقریبا می توانند واقع را تشخیص دهند .
مجازات جعل امضا
مطابق ماده ۵۲۳ قانون تعزیرات (مصوب ۱۳۷۵) ساختن امضای اشخاص اعمّ از رسمی و غیررسمی جرم است. اما مجازات آن بسته به اینکه مهر یا امضای چه شخص یا مقامی جعل شده باشد، متفاوت است: چنانچه مهر یا امضای مقام رهبری یا روسای قوای سه‌گانه به‌اعتبار مقام آن‌ها جعل شود یا با علم به اینکه این مهر یا امضا جعلی است، مورد استفاده قرار گیرد، مجازات آن سه تا پانزده سال حبس است. اگر کسی امضا یا مهر معاون اول رییس‌جمهور یا اعضای شورای نگهبان یا نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا مجلس خبرگان یا قضات یا یکی از روسا یا کارمندان و مسئولین دولتی را از حیث مقام رسمی آن‌ها جعل کند، به حبس از یک تا ده سال محکوم خواهد شد. اگر امضای مقامات مذکور در اسنادی که ارتباطی به موقعیت شغلی آن‌ها ندارد و مرتبط با مسائل شخصی آن‌هاست، جعل شود (مثل جعل یک فروش‌نامه‌ی عادی یا جعل در سند ازدواج) همانند جعل امضای اشخاص عادی است که توضیحات مطابق ماده ۵۳۶ قانون تعزیرات، مجازات آن ۶ ماه تا ۲ سال حبس یا پرداخت سه تا ۱۲ میلیون ریال جزای نقدی می‌باشد.
